آیین به خاک سپاری در گذشتگان، رابطه کاملا مستقیمی با شیوه تفکر مذهبی اقوام دارد. پیروان ادیان گوناگون دستورات خاصی برای تدفین دارند. در دوران اشکانی با توجه به تعداد مذاهب، شاهد شیوه های متنوع و متعدد تدفین هستیم. در واقع یکی از دلایلی که محققان را بر این نظر معتقد کرده است که در این دوران آزادیهای مذهبی زیادی وجود داشته، وجود روشهای گوناگون تدفین است(چایچی و سعیدی، 1381). در این بحث ضمن بررسی داده های حاصل از کاوشهای باستان شناسی شیوه های گوناگون تدفین را در این دوران بررسی می کنیم.
تدفین در تابوتهای سفالی و سنگی
شیوه تدفین تابوتی، از جمله روشهای متداول تدفین در این دوران بوده و در ایران سابقه ای دیرینه دارد.
از شوش دوران ایلامی، هفت تپه، ارجان، زیویه و غیره شیوه های تدفین در تابوتهای سفالی و فلزی گزارش شده اند. در دوران اشکانی نیز این شیوه تدفین تداوم یافت و در چندین محل از این شیوه تدفین استفاده شد. تابوتهای پارتی اکثرا سفالی و بی لعاب شاخته شده اند و در مجموع تاکنون از شش محل آثار تدفین تابوتی به دست آمده است. این مکانها عبارت اند از : چشمه سار تخت جمشید، سنگ شیر همدان، بوالاحیا در شوش، دستوای شوشتر، کنگاور و گورستان حومه شوش.
در مجموع 24 گور تابوتی از چشمه سار شناسایی شده است. این تابوتها از دو قسمت تشکیل شده و تقریبا وانی شکل اند. انحنایی این تابوتها به طور قابل ملاحظه ای تنگ تر از قسمت فوقانی است و لبه آنها نیز اندکی به طرف داخل خمیده است. همه تابوتها با درپوشهایی پوشیده شده و کناره های خالی مرکز تابوت معمولا با ورقه سنگهای منفرد یا چند قطعه سنگ کاملا بسته شده است. این گورستان یکی از منظم ترین گورستانها از نظر وضعیت قرارگیری تابوتهاست، ولی از نظر وجود اشیا فقیر است و از میان اشیای جالب، وجود اسباب بازی به شکل اسب از گل پخته قابل توجه است. همچنین در این گورستان دو تابوت به صورت دوطبقه برروی هم قرار گرفته اند. در گورستان سنگ شیر همدان نیز علاوه بر تابوتهای سفالین که بدون تزئین و با درپوش و بی درپوش اند دو تدفین یافت شد که با توبتهای متشکل از قطعات چهار خمره سفالی ترتیب یافته اند. در کف بعضی از تابوتهای سفالی سوراخهای کوچک کروی دیده میشوند که به منظور تسهیل تهویه و خروج آسان تر گازهای ناشی از تجزیه و تلاشی جسد ایجاد شده اند. در این مکان دو تابوت مرکب از اجساد زن و مردی با هم یافت شده است. تابوتهای سفالی بدست آمده از بوالاحیا به صورت آنتروپوئید یا اشکال انسانی دارند. در سطح تابوت یک چهره برجسته نقش بسته که شکل زنی را تداعی میکند که کلاه نوک تیز بر سر نهاده است. در دستوای شوشتر نیز تدفینهای تابوتی دو طبقه مشاهده شده اند. در کف تابوتهای کنگاور نیز سوراخهایی برای خروج گاز دیده می شوند، تابوتهای گورستان حومه شوش نیز همانند بوالاحیاء به شکل آنتروپوئید و احتمالاً متعلق به سده اول و دوم میلادی است.
به طور کلی دو نوع تابوت سفالی در این دوره در ایران دیده می شود:
1-تابوتهای وانی شکل
2-تابوتهای آنتروپوئید یا تابوتهای به شکل انسان که در این نوع تابوتها خود به دو دسته تقسیم می شوند:
گروه اول تابوتهایی هستند که درپوش آنها به شکل انسان یا سایر نقشهای تزئینی اند.
گروه دوم را تابوتهایی که بدنه آنها با شکل بدن انسان هماهنگی و تناسب دارند تشکیل می دهند.
گور سفالی همدان
گورهای خمره ای
از دوران نوسنگی در مناطق مختلف ایران از ظروف و خمره های شکسته و سالم برای دفن اموات و به ویژه نوزادان و خردسالان استفاده می شده است. از آغاز دوره تاریخی گورستان به مفهوم واقعی شکل گرفته و گورستانهای محتوی گورهای خمره ای دیده می شوند. گورستانهای پارتی که این نوع تدفین را دارند و در آنها تدفینهای اولیه دیده می شوند، مانند اکروپول و شهرشاهی در شوش، کنگاور گرمی مغان و تاق بستان ، شناسایی شده اند. بیشتر این خمره ها تزئینات زنجیری بر گرداگرد ظرف دارند و دهانه آنها با درپوشهای سنگی پوشیده شده یا با ملات گچ راه نفوذ هوا تا حد ممکن بسته شده است.
گورستانهای خمره ای بیشتر با شیوه های آیین مهرپرستی مطابقت دارند، به ویژه آنکه در گرمی جهت آنها به سوی رودخانه ها قرار داده شده اند. در این محل سکه و دیگر وسایل و تزئینات شخصی، سلاح و ظروف سفالی بیش از دیگر نقاط یافت شده اند. نکته جالب وجود تزئینات چلیپایی شکل بر دهانه و بدنه بعضی از خمره ها در گرمی است. همچنین روی یک قطعه پارچه کفن سالم این نقش به دست آمده است. در گورستانهای خمره ای معمولاً انواع دیگری از تدفینها یافت نمی شوند ولی کنگاور از این قاعده مستثناست. اجساد را در خمره ها به صورت جمع شده روی یک پهلو قرار داده اند. در بررسیهای اخیر در منطقه مریوان و منطقه اورامانات کرمانشاه شیوه تدفین گورخمره ای در سطح گسترده ای در حاشیه غربی زاگرس مرکزی کشف شد.
گورهای گودالی
تدفین گودالی از رایج ترین تدفینها از دوره های پیش از تاریخ تاکنون است. تعداد اندک این نوع گورها که در دوره پارتی یافت شده دلیل دیگری بر گسترش آیینهای مذهبی در این دوره است. این نوع تدفین در دوره پارت از محل چشمه سار، سنگ شیر همدان ، سد اسکندر در گرگان و گرمی به دست آمده است. اندک بودن این نوع تدفین در دوره پارت باعث می شود که آن را از شیوه های تدفین نادر محسوب کنیم. در نمونه های چشم سار سطوح جانبی گور را با استفاده از قطعات سنگ و خشت پوشش داده اند ولی حالت آن به ویژه وجود سطوح نامنظم دیوارها شاید به دلیل وجود موقعیت اظطراری در زمان دفن بوده است.
نقشه گورهای گودالی پارتی در چشمه سار
گورهای دخمه ای
این نوع گورها در کنگاور و گرمی به دست آمده اند. در سطوح مختلف این نوع گورها از مصالح سنگ استفاده شده یا در داخل صخره ساخته شده اند. یک نمونه از این گورها، گورهای توده سنگی اند که از منطقه دامب کوه بلوچستان شناسایی شده و در آن سکه ای از سناتروک به دست آمده است.
معبد پالمیران خارک
آرامگاه سردابه ای
در این نوع تدفین ابتدا آرامگاهی را در زمین ایجاد و سپس با استفاده از تابوت اجساد را دفن میکردند. از این گروه تدفین در دو محل گلالک در شوشتر و شهر صنعتگران در شوش، هفت نمونه به دست آمده است که پنج نمونه آن در گلالک قرار دارد. این آرامگاهها با آرامگاههای یافت شده در پالمیر سوریه قابل مقایسه اند و بهترین نمونه در پالمیر آرامگاهی است که در حفاریهای سال 1992 هیئت ژاپنی آن را شناسایی کرده اند.
با ما همگام شوید
استاد تغییر باشید نه قربانی تقدیر
ما یک سـازمان غیـرانتفــاعی هستیم و وظیفـه خود میدانیم آنچـه مربوط به تاریخ است را با بهتـرین و موثق ترین منـابع موجود در این کارزار مطـالب بی ریشـه ، بـه صـورت صحیح نشـر دهیم
ماموریت ما اینست مردم را با میراث خود درگیر کنیم