فروردین
فَروَردین (در فارسی افغانستان : حَمَل) نخستین ماه سال خورشیدی و نخستین ماه فصل بهار است که از نوروز آغاز می‌شود و ۳۱ روز دارد. برج فلکی مطابق آن برج حَمَل است. در گاهشماری رسمی ایران نام این ماه از نام ماه نخست گاهشماری اوستایی نو برگرفته شده‌است. در گاهشماری زرتشتی نوزدهمین روز هر برج نیز فروردین روز نام دارد و در فروردین روز از فروردین ماه، جشن فَروَردینگان یا فرودُگ برگزار می‌شود. فروردین برگرفته از fravaši است که در اوستا برای ارواح درگذشتگان نیکوکار و پارسا بکار می‌رود که روح پارسایان را پس از مرگ راهنمایی می‌کنند. هرمان لومر (Lommel) ریشهٔ این واژه را از *fra-vrti می‌داند که به معنی «تصمیم درست» است اما بیلی (Baily) آن را از *par-var می‌داند به معنی «نیروی دفاعی». یشت سیزدهم اوستا در ستایش فروشی‌هاست. آنان یاران اهورا مزدا در آفرینش جهانند و هنگام جنگ به یاران اهورامزدا و باورمندان پیروزی می‌بخشند
اردیبهشت
اُردیبِهِشت (در فارسی افغانستان : ثَور) دومین ماه سال خورشیدی و دومین ماه فصل بهار است. این ماه ۳۱ روز دارد و از روز ۳۲اُم سال آغاز شده و در روز ۶۲اُم سال پایان می‌یابد. برج فلکی اردیبهشت‌ماه برج ثور (گاو) است که دومین برج فلکی ازدائرةالبروج است. نماد برج اردیبهشت، گاو نر (به انگلیسی : Taurus) نامیده می‌شود. عنصر این برج خاک است. در گاهشماری رسمی ایران نام این ماه از نام ماه دوم گاهشماری اوستایی نو برگرفته شده‌است. در گاهشماری زرتشتی سومین روز هر برج نیز اردیبهشت‌روز نام دارد و در اردیبهشت‌روز از اردیبهشت‌ماه، جشن اردیبهشتگان برگزار می‌شود. ایزد این ماه امشاسپنداَشَه وَهیشتَه است. اردیبهشت، در اسطوره‌های ایرانی و زرتشتی، دومین امشاسپند و نگهبان زمین است و فروزه‌ای از قانون هورمزدی و برپاکنندهٔ نظم در زمین و هستی است. همچنین اردیبهشت به ماه عاشقان و وصال عاشقان معروف است. «اردیبهشت» در اوستا اَشَه وَهیشتَه (aša vahišta)، در پهلوی اَرْت‌وَهیشْت (artawahišt) و در زبان پارسی میانه «اَردوهیشت» نامیده می‌شود در زبان مردم لرستان (لری و لکی) اَربِهیشت، در زبان کردی گولان (به کردی : گوڵان)، در زبان پشتو غویی (به پشتو : غویی)، و در فارسی افغانستان ثَور نامیده می‌شود.
خرداد
خُرداد (در فارسی افغانستان : جَوزا)، سومین ماه سال خورشیدی و سومین و آخرین ماه فصل بهار است. این ماه ۳۱ روز دارد و از روز ۶۳اُم سال آغاز شده و در روز ۹۳اُم سال پایان می‌یابد. برج فلکی خردادماه برج جوزا (دوپیکر) است که سومین برج فلکی از دایرةالبروج است. نماد برج خرداد، دو پیکره نامیده می‌شود. در گاهشماری رسمی ایران نام این ماه از نام ماه سوم گاهشماری اوستایی نو برگرفته شده‌است. در گاهشماری [زرتشتی] ششمین روز هر برج خرداد روز نام دارد و در خرداد روز از خردادماه، جشن خردادگان برگزار می‌شود. «خرداد» در اوستا «هَـئوروَتات» و در خط پهلوی «خُردات» یا «هُردات» نام یکی از امشاسپندان است. هـَیوروَتات (Haurvtāt) به معنی تندرستی و در زبان پهلوی(اشکانی) خُردات یا هُردات به معنی رسایی و کمال است. نیبرگ هئورتات را از خانواده salvus لاتینی به معنی تندرستی و خوشی جهانی می‌داند. هـَیوروَتات، در اسطوره‌های ایرانی و زرتشتی، پنجمین امشاسپند و پاس دارنده آب‌ها و سرسبزی است.
تیـــر
تیر (در فارسی افغانستان : سَرَطان) چهارمین ماه سال خورشیدی و ۳۱ روزه است. در این تقویم تیر از روز ۹۴اُم سال آغاز شده و تا روز ۱۲۴اُم سال را شامل می‌شود و نخستین ماه فصل تابستان است. برج فلکی تیرماه برج سرطان (خرچنگ) است چهارمین برج فلکی از دایرةالبروج است. نماد این برج خرچنگ (در انگلیسی Cancer) نامیده می‌شود. در گاهشماری رسمی ایران نام این ماه از نام ماه چهارم گاهشماری اوستایی نو برگرفته شده‌است. در گاهشماری زرتشتی سیزدهمین روز هر برج نیز تیر روز نام دارد و در تیر روز از تیرماه، جشن تیرگان برگزار می‌شود. تیشتر ایزد باران در اسطوره های ایرانی و زرتشتی است. تیرماه در گاهشماری ایرانی از نام تیشتر (در اوستایی:tištrya و در فارسی میانه: tīr یا tištar)، ایزد باران برگرفته شده‌است که یشتی در اوستا به آن تعلق دارد. پورداود معتقد است که نامگذاری این برج به نام ایزد باران با بارندگی و فراوانی آب در این فصل مربوط نیست، بلکه بیشتر جنبه نیایش و بخشایش برای آب در چنین ماه گرمی دارد.
مرداد
مرداد یا اَمُرداد (در فارسی افغانستان: اَسَد) پنجمین ماه سال خورشیدی و ۳۱ روزه است. در این تقویم مرداد از روز ۱۲۵ اُم سال آغاز شده و تا روز ۱۵۵ اُم سال را شامل می‌شود و دومین ماه تابستان و ماه میانهٔ این فصل است. برج فلکی مردادماه برج اسد (شیر) است. در گاهشماری رسمی ایران نام این ماه از نام ماه پنجم گاهشماری اوستایی نو برگرفته شده‌است. در گاهشماری زرتشتی هفتمین روز هر برج نیز مردادروز نام دارد و در مردادروز از مردادماه، جشن اَمُردادگان (مردادگان) برگزار می‌شود. ایزد این ماه امشاسپندبانواَمرتات است. امرتات، در اسطوره‌های ایرانی و زرتشتی، ششمین امشاسپند و نگهبان گیاهان و رستنی‌هاست و نماد پایندگی و بی‌مرگی است. مرداد در اوستا به صورت Amərətāt به معنی «زندگی جاودان، بی مرگی» آمده‌است و ترکیبی است از a منفی ساز و ریشه «mŗta» به معنی مردن؛ در فارسی میانه به صورت amaurtat/amaurdad به کار رفته‌است. این واژه سه بخش دارد:
1 – پیشوند اَ (a) که در پهلوی سرواژه، برای نفی معنی می‌آید.
2 – ریشهٔ اوستایی مَر (mar) به معنی مرگ و مردن
3 – پسوند تات (tat).
4 – مرداد به معنی مرگ اما امرداد به معنی بی مرگی و جاودانگی است.
تیمه صورت ودایی amŗta را به معنی «زندگی، نیروی زندگی» می‌داند و البته نشان می‌دهد که در ودا amŗta به معنی «بی مرگی» هم است، خود واژهٔ mŗtá «مرگ» در ودا تنها یکبار به کار رفته و صورت amŗta نیز بعد از مدتی کاربرد خود را از دست داده‌است. صورت فارسی باستان این ماه در گاهشماری هخامنشی به کار نرفته و تنها نوشتهٔ ایلامی آن در دست است. نگارش ایلامی آن به‌طور معمول tur-na-ba-zí-iš یا tur-na-ba-iz-zí-iš است. اما یکبار به صورت du-ur-na-ba-zí-iš به کار رفته‌است و هینتس صورت فارسی باستان آن را به صورت *drnabājiš بازسازی می‌کند و آن را برگرفته از *drna- قس. اوستایی dǝrǝnā- «دریدن، شکافتن، از هم جدا کردن» که در واژهٔ فارسی «درو» نیز باقی‌مانده‌است و bāji- «باژ، باج» می‌داند و در کل معنی «[ماه] باجگیری درو» از آن استنباط می‌کند. با رشد کشاورزی و تأثیراتی که این شیوهٔ معاش در زندگی این مردم گذارد، تصور ماهی که در گاهشماری فارسی باستان با این امر مربوط بوده باشد و در ماه پنجم به برآورد محصول درو نشده بپردازند و بر آن مالیات ببندند، تصوری دور از ذهن نیست و پیر بریان حتی لزوم آن را در تقویم کشاورزی ناگزیر می‌داند. از همین رو تصور اینکه نام ماه پنجم در واقع نامی ساختگی در ارتباط با امور اداری و اقتصادی هخامنشیان، احتمالاً بر اساس الگویی بابلی باشد، بسیار محتمل است. در بعضی از نقاط ایران به مرداد،”ما گرمه”(ماه گرمه) گفته می شود.
شهریور
شهریور (در فارسی افغانستان: سُنبُله) ششمین ماه سال خورشیدی است و ۳۱ روز دارد و از روز ۱۵۶م سال آغاز شده و در روز ۱۸۶م سال پایان می‌یابد و واپسین ماه فصل تابستان است. برج فلکی شهریورماه سُنبُله است که ششمین برج فلکی ِ منطقةالبروج است. نماد این برج سنبله یا باکره یا دوشیزه (در انگلیسی Virgo) نامیده می‌شود. در گاهشماری رسمی ایران نام این ماه از نام ماه ششم گاهشماری اوستایی نو که در اوستایی خْشَتْرَ-وَئیریه و در پهلوی شَتْریوَر نام دارد، برگرفته شده‌است. خَشَتَرَه وَیریَه نام یکی از امشاسپندان است. در گاهشماری زرتشتی چهارمین روز هرماه نیز به این امشاسپند تعلق دارد و روز چهارم ماه شهریور، جشن شهریورگان برگزار می‌شود. خَشَتَرَه وَیریَه نام یکی از امشاسپندان زرتشتی است. در اوستا «خشَثرَ وَیریَه» و در پهلوی «شَهرِوَر» و در فارسی «شَهریوَر» یا «شَهریَر» است. بخش اول این واژه به معنای شهریاری و شهر است (مراد از شهر، همانا کشور است، چنان‌که سرزمین ایران را، ایران شهر می‌نامیدند) بخش دوم این واژه، یعنی «ویریه»، صفت و به معنای مورد پسند است. در اساطیر زرتشتی و ایرانی این امشاسپند نماد شهریاری و فّر و فرمان‌روایی اهورا مزدا و نگاهبان فلزها و پاسدار فَر و پیروزی شهریاران دادگر و یاور بینوایان و دستگیر مستمندان است.
مـهـــر
مِهر (در فارسی افغانستان: میزان) هفتمین ماه سال هجری خورشیدی است و ۳۰ روز دارد و از روز ۱۸۷م سال آغاز شده و در روز ۲۱۶م سال پایان می‌یابد و نخستین ماه فصل پاییز است. برج فلکی مهرماه برج میزان است. در گاهشماری رسمی ایران نام این ماه از نام ماه هفتم گاهشماری اوستایی نو که در اوستایی میثرَ و در پهلوی میتْرْ نام دارد، برگرفته شده‌است. مهر نام یکی از ایزدان است. در گاهشماری زرتشتی شانزدهمین روز هرماه نیز به این ایزد تعلق دارد و روز شانزدهم مهرماه، جشن مهرگان برگزار می‌شود. واژهٔ مهر به واژهٔ هندوایرانی miθra برمی‌گردد که نام ایزدی ودایی، ایرانی و زرتشتی است. این نام در ودا هم به صورت mitra (اسم خنثی) و Mitra (اسم مذکر) به کار رفته‌است. در اوستا صورت miθra (اسم مذکر) کاربرد دارد. آنتوان میه این واژه را «پیمان» معنا کرد. ولفگانگ لنتس معنی «احترام، دین داری» را در ارتباط با اجرای مراسم آیینی و دینی و رعایت حقوق همسایه مطرح کرد. دلیل او بیشتر واژهٔ فارسی «مهر» در معنی امروزی آن «محبت و دوستی» است که با معنای سنتی آن در هندی کهن به معنی «دوست» مطابق است. هرمان لومل به جنبهٔ دینی و انسان انگارانهٔ میترا تأکید دارد که به عنوان «داور»، «ایزد نور» و «جنگجو» ستایش می‌شود و از همین رو، «پیمان» جنبهٔ اخلاقی این شخصیت شده‌است.
آبان
آبان (در فارسی افغانستان: عقرب) هشتمین ماه سال خورشیدی است که همواره ۳۰ روز دارد و از روز ۲۱۷م سال آغاز شده و در روز ۲۴۶م سال پایان می‌یابد و دومین ماه فصل پاییز است. برج فلکی آبان‌ماه برج عقرب (کژدم) است که هشتمین برج فلکی از دائرةالبروج است. نماد ماه آبان، کژدم (در انگلیسی Scorpio) نامیده می‌شود. در گاهشماری رسمی ایران نام این ماه از نام ماه هشتم گاهشماری اوستایی نو که در اوستایی اَپَم نام دارد، برگرفته شده‌است. در گاهشماری زرتشتی دهمین روز هرماه نیز آبان نام دارد و در آبان‌روز از آبان‌ماه، جشن آبانگان برگزار می‌شود. برخی ایزد این ماه را تیشتر و برخی این ماه را متعلق به ایزدبانو آناهیتا می‌دانند. آبان به معنی ایزد نگاهبان آب، فرشته موکل بر آب، آب‌بان می‌باشد.
آذر
آذر (در تقویم هجری خورشیدی افغانستان: قَوس) نهمین ماه سال خورشیدی است و همواره ۳۰ روز دارد و از روز ۲۴۷م سال آغاز شده و در روز ۲۷۶م سال پایان می‌یابد. آذر سومین و آخرین ماه فصل پاییز است. برج فلکی آذرماه برج قوس (کمان) است. در گاهشماری رسمی ایران نام این ماه از نام ماه نهم گاهشماری اوستایی نو برگرفته شده‌است. در گاهشماری [زرتشتی] نهمین روز هر برج نیز آذر نام دارد و در آذرروز از آذرماه، جشن اذرگان برگزار می‌شود. ایزد این ماه ایزدآذر است. ایزدآذر، در اسطوره‌های ایرانی و زرتشتی، ایزد نگاهبان آتش و فروزه اهورامزدا است برای همین گاه جایگاه او را در شمار امشاسپندان نیز آورده‌اند و او را پسر اهورامزدا دانسته‌اند. واژهٔ آذر به‌معنای آتش و در اوستایی آتَر (ātar) و ‘آدُر (ĀDUR) و در پارسی میانه آدُر (ĀDUR یا ādar) است. واژهٔ آتَش (ātaš) که در پارسی میانه آتَخش (ātaxš) بوده، برگرفته از این واژه است.
دی
دِی (در فارسی افغانستان: جَدی) دهمین ماه سال خورشیدی است و همواره ۳۰ روز دارد و از روز ۲۷۷م سال آغاز شده و در روز ۳۰۶م سال پایان می‌یابد. دی نخستین ماه فصل زمستان است. برج فلکی دی‌ماه برج جدی (بزغاله) است که دهمین برج فلکی از دایرةالبروج است. نماد برج دی، بزغاله (در انگلیسی Capricorn) نامیده می‌شود. عنصر این برج خاک است. در گاهشماری رسمی ایران نام این ماه از نام ماه دهم گاهشماری اوستایی نو برگرفته شده‌است. در گاهشماری زرتشتی روز هشتم، پانزدهم و بیست و سوم هر برج نیز دی نام دارد. ابوریحان بیرونی می‌گوید دی ماه را خُورماه نیز می‌گویند و روز یکم ماه را خره‌روز یا خوره‌روز نامند. در آیین زرتشتی در هرکدام از دی‌روزها از دی‌ماه، جشنی برگزار می‌شود که کوشیار گیلانی در زیج جامع این روزها را دی جشن می‌نامد. نخستین جشن که در روز نخست دی‌ماه (اورمزد یا هرمزد) یعنی نخستین روز پس از جشن یلدا برگزار می‌شود، دی دادار جشن یا «جشن خرم روز» یا خور روز (روز خورشید)، یا نود روز (۹۰ روز تا نوروز) نام دارد. روز هشتم از دی ماه یا روز «دی به آذر»، اولین جشن دیگان برگزار می‌شود که ابوریحان بیرونی در کتاب قانون مسعودی از این جشن با عنوان «عید دی الاول» نام برده‌است و کوشیار از آن با نام «دی جشن» نام برده‌است. روز پانزدهم از دی ماه یا روز «دی به مهر» جشن دیگان دوم (/دیبگان/بتیکان) برگزار می‌شود. در روز بیست و سوم از دی‌ماه یا روز «دی به دین»، سومین جشن دیگان برگزار می‌شود. در بندهشن گل‌های بادرنگ و کاردک و شنبلید به ترتیب ویژه روزهای «دی به آذر» و «دی به مهر» و «دی به دین» معرفی شده‌اند. واژه دی در اوستا دتهوش (Dathush) یا دزوه (Daz-vah) و به معنی دادار یا آفریننده و آفریدگار است که همیشه به مانند صفتی برای اهورامزدا آورده شده‌است. در اوستا در آفرینگان گاهنبار بند ۱۱ صفت دتهوش برای دهمین ماه سال بکار رفته‌است. این واژه از مصدر دا آمده‌است که در اوستا و پارسی باستان و سانسکریت به معنی دادن، آفریدن، ساختن، و بخشیدن است. در پهلوی داتن(Datan) و در فارسی دادن است. از همین ریشه داتر(Dater) در پهلوی “داتار “و در فارسی «دادار» یا آفریدگار گفته می‌شود.
بهمن
بهمن (در فارسی افغانستان : دلو) یازدهمین ماه سال خورشیدی است و همواره ۳۰ روز دارد و از روز ۳۰۷م سال آغاز شده و در روز ۳۳۶م سال پایان می‌یابد. بهمن دومین ماه فصل زمستان است. برج فلکی بهمن‌ماه برج دلو (آبریز) است که یازدهمین برج فلکی از دائرةالبروج است. نماد برج بهمن، آبریز (در انگلیسی Aquarius) نامیده می‌شود. عنصر این برج هوا است. در گاهشماری رسمی ایران نام این ماه از نام ماه یازدهم گاهشماری اوستایی نو برگرفته شده‌است. در گاهشماری زرتشتی دومین روز هر برج نیز بهمن نام دارد و در بهمن‌روز از بهمن‌ماه، جشن بهمنگان برگزار می‌شود. ایزد این ماه امشاسپندبهمن است. امشاسپندبهمن، در اسطوره‌های ایرانی و زرتشتی، نخستین و والاترین امشاسپند و سردمدار امشاسپندان است. او ایزد نگهبان مردم، چراگاه‌ها و چارپایان است. وهومن نزدیک‌ترین امشاسپند نزد اهورامزدا است. امشاسپندبهمن در اوستا وهومنه (Vahumanah) و در پهلوی وهومن (Vahuman) نامیده می‌شود. بخش نخست نامش وهو (ونگهو Vanghu) که صفت است به معنی خوب ونیک، و بخش دوم منه (Manah) به معنی اندیشیدن، شناخت و تفکر، که در فارسی منش شده‌است. پس واژه وهومنه یا بهمن در مجموع به معنی به‌منش و نیک‌نهاد است.
اسفند
اِسفند یا اِسپند (در فارسی افغانستان: حوت) دوازدهمین و آخرین ماه سال خورشیدی است. اسفند سومین و آخرین ماه فصل زمستان است. این ماه در سال‌های عادی ۲۹ روز و در سال‌های کبیسه ۳۰ روز دارد. این ماه از روز ۳۳۷م سال شروع می‌شود و در روز آخر سال (در سال‌های عادی روز ۳۶۵م و در سال‌های کبیسه روز ۳۶۶م) پایان می‌یابد. برج فلکی اسپندماه برج حوت (ماهی) است که دوازدهمین برج فلکی از دائرةالبروج است. نماد برج اسپند، دوماهی (در انگلیسی Pisces) نامیده می‌شود. عنصر این برج آب است. در گاهشماری رسمی ایران نام این ماه از نام ماه دوازدهم گاهشماری اوستایی نو برگرفته شده‌است. در گاهشماری زرتشتی پنجمین روز هر برج نیز اسپند نام دارد و دراسپندروز از اسپندماه، جشن سپندارمزدگان برگزار می‌شود. ایزد این ماه امشاسپندسپندارمذ است. سپندارمذ در اساطیر اوستایی و باورهای زرتشتی یکی از امشاسپندان و ایزدبانوی زنان و زمین و نگهبان و پاسدار زایش و باروری است و نماد فروتنی، پرستش و فرمانبرداری به‌شمار می‌رود. این واژه در اوستایی «سْپِنْتَه آرمَئیتی»(Spenta-Ârmaiti) می‌باشد و نام چهارمین امشاسپند است، از دو بخش «سپنته»(Spenta) یا «سپند» به معنای پاک و مقدس و «آرمئیتی»(Ârmaiti) به معنای فروتنی و بردباری تشکیل شده‌است و در کل به معنای فروتنیِ پاک و مقدس است. این واژه در پهلوی «سپندارمت»(SpandÂrmat) و در فارسی «اسپندارمزد» و «سپندارمزد» و «اسپند» و «اسفند» شده‌است. خیام در رساله‌ای موسوم به نوروزنامه که جزو رسایل منسوب به اوست، دربارهٔ این نام می‌نویسد: «بدان جهت این ماه را اسفندارمذ نامیده‌اند که اسفند به زبان پهلوی به معنی میوه است، یعنی اندر این ماه، شکوفه‌های میوه‌ها و گیاهان به روییدن و آماده شدن برای رُستن آماده شوند و اندر این ماه، آفتاب، اندر برج حوت باشد.»
با ما همراه شوید! شگفتانه
از این که شما در تیم ما هستید، هیجان‌زده شده ایم ، ما دقیقاً به چنین کاری احتیاج داشتیم
